Het probleem dat Tijd kan zijn

Een heel uitgebreid zakhorloge
Een prachtig zakhorloge

Er is iets vreemds aan de hand met de tijd, bij autisme. Op tijd op een afspraak komen geeft niet alleen veel stress, maar lukt vaak ook niet. Soms komt iemand stelselmatig te laat; soms stelselmatig te vroeg.

Het is lastig, niet alleen voor de persoon zelf, maar ook voor de partner.

Hier wil ik bespreken hoe het zou kunnen komen, wat het precies is dat zo moeilijk is. En ik wil bespreken hoe je er mee om kunt gaan, wanneer je zelf autistisch bent of wanneer je de partner bent van iemand die autistisch is.

Hoe komt het?

In de eerste plaats is het een kwestie van werkgeheugen. Je werkgeheugen, wat je in het nu in je geheugen kunt hebben, is beperkt. Wanneer je autistisch bent zijn er voortdurend allerlei details die je aandacht vragen. Dat kan iets zijn wat je ziet, wat je hoort, of waar je al associërend op komt terwijl je nadenkt. Al die details nemen plaats in je werkgeheugen in.

Wanneer je ergens op een bepaalde tijd moet zijn, betekent dat dat je die tijd ten eerste in je werkgeheugen moet houden, en dat je er bovendien aan moet denken steeds naar de klok te kijken om na te gaan of je al moet vertrekken.

Niet minder belangrijk is het, dat elke afspraak die je moet nakomen, elke gelegenheid waar je op een bepaalde tijd moet zijn, planning vraagt. Je moet plannen wanneer je moet vertrekken, je moet plannen wanneer je met je bezigheden moet stoppen, je moet plannen wat je bij je moet hebben, misschien moet je plannen hoe je er moet komen, enzovoort.

Plannen en autisme gaat niet goed samen. Plannen betekent dat je je een voorstelling maakt van de doelsituatie, die vergelijkt met de huidige situatie, en dan stap voor stap bedenkt hoe je van de ene in de andere situatie komt. Wanneer elk detail even belangrijk lijkt, is dat een vrijwel onmogelijke opgave. De doelsituatie lijkt zo verschillend van de huidige, dat je niet weet waar je zou moeten beginnen met het bedenken van die stappen.

Ik heb net idee dat er nog meer is, maar dat is moeilijk uit te leggen. Tijd betekent, heb ik het idee, iets anders voor je, wanneer je autistisch bent. Tijd gaat niet goed samen met de klok. Je lichaam heeft een biologische klok, die je vertelt wanneer je wakker wordt en wanneer je slaap krijgt. Je hebt honger op bepaalde tijden, en dat is hoe de tijd verloopt. Wanneer je met iets bezig bent merk je niet dat het later wordt. Wanneer je iets moet doen dat je vervelend vindt lijkt de tijd eindeloos te duren. Dat komt allemaal niet overeen met de klok die in seconden, minuten en uren rekent.

Het lijkt alsof de getallen waarin de tijd wordt uitgedrukt abstract blijven, alsof ze geen betekenis krijgen, alsof ze niet passen in de tijd zoals je die beleeft. Daardoor is het heel moeilijk om je te richten op iets dat op een bepaalde tijd moet gebeuren. De getallen voor de tijd zijn ook zo onlogisch: 10.15 is kwart over tien, maar in de term voor 10.30 komt het woord tien helemaal niet voor.

Je kunt je heel goed concentreren op waar je mee bezig bent, als je autistisch bent (wanneer het iets is dat je concentratie waard is). Verschillende dingen tegelijk in de gaten moeten houden betekent dat je je niet meer kunt concentreren. Dat houdt dus chaos in.

Hoe ga je er mee om?

Het is dus geen wonder dat afspraken op tijd en autisme niet goed samen gaan. Er is dan ook geen `oplossing’ voor. Het uitgangspunt zal blijven dat het niet goed past bij autisme. Je kunt dus alleen kijken hoe je je zo goed mogelijk aan dat uitgangspunt aan kunt passen.

Wanneer je zelf autistisch bent

Het ligt natuurlijk heel erg voor de hand om zo veel mogelijk gebruik te maken van techniek. Een telefoon die je op tijd waarschuwt zorgt er voor dat je niet zelf voortdurend de tijd in de gaten moet houden.
Denk er wel aan dat het slechts een deel van het probleem oplost. Je moet nog steeds van te voren bedenken wat je moet doen wanneer je telefoon meldt dat het tijd is om je voor te bereiden. Je moet dan een plan hebben wat mee te nemen, waar naar toe te gaan, enzovoort.

Belangrijk is dus om steeds af te wegen wat zo’n afspraak je brengt, en of dat de moeite die het je zal kosten waard is.

Soms is het niet nodig een vaste tijd af te spreken. Wanneer je met de trein ergens naar toe gaat (binnen eigen land), kun je gewoon naar het station gaan en wel zien wanneer de trein komt, in plaats van te proberen een bepaalde trein te halen. Maak steeds van mogelijkheden gebruik om iets te doen zonder een vaste afspraak: dat scheelt je energie.

Besef dat je niet gedijt bij `kloktijd’, maar bij `natuurlijke tijd’. Helaas is de kloktijd niet uit te bannen uit je leven, maar probeer te kijken wat je op de `natuurlijke tijd kunt doen.

Wanneer je partner autistisch is

In de eerste plaats is het belangrijk om te onderkennen dat je partner simpelweg moeite heeft met `kloktijd’. Het kost (veel) extra energie voor hem of haar.

Als jullie afspraken samen hebben, kijk dan of je individueel kunt gaan (zodat je niet afhankelijk bent van de ander). Wanneer je partner dan veel te vroeg of veel te laat komt, is dat iets van je partner alleen; jij komt dan op de tijd die jij plezierig vindt. Het klinkt ongezellig, maar het kan veel problemen voorkomen.

In andere gevallen: probeer een tijd af te spreken die voor je partner gemakkelijk te halen is. Geef ook aan wanneer je echt ergens op tijd wilt zijn. en reserveer dat voor gebeurtenissen die belangrijk zijn.

Neem geen verantwoordelijkheid voor de afspraken van je partner. Wanneer hij of zij je daarom vraagt, probeer dat echt af te schuiven. Je partner kan afspraken in de telefoon zetten, bijvoorbeeld. Wanneer jij de verantwoordelijkheid op je schouders neemt dat je partner op tijd op afspraken verschijnt, verander je al gauw in de boeman die hem of haar achter de broek moet zitten. Bovendien raak je uiteraard gemakkelijk geïrriteerd wanneer je partner niet op tijd is voor een afspraak.

Laat verantwoordelijkheden bij wie ze horen. De afspraken van je partner zijn zijn of haar verantwoordelijkheid; niet de jouwe.

In het algemeen zal het leven samen veel minder `vol’ zijn met afspraken dan je misschien gewend bent. Als je iets mist, probeer er dan alleen op uit te gaan van tijd tot tijd. En misschien leer je ook genieten van een leven waarin je minder vaak iets `moet’ op een bepaalde tijd.

Gepubliceerd op
Gecategoriseerd als Advies

2 reacties

  1. Wat een fijn stuk. Pas na dertien jaar met mijn vriend sanen, begint het me echt te dagen hoe zijn hoofd werkt. Niet doordat hij dat uitlegt, want hij doet elke vraag daarover af met een schouderophaal, maar doordat ik beter waarneem. Denk ik, haha. Ik begreep nooit waarom iemand die zo precies en perfectionistisch is als hij, niet kon plannen of de tijd vergat!
    We zijn nu al maanden 24 uur per dag samen, net als veel anderen, en ik vind dat best lastig. Toen ben ik minder op hem gaan mopperen en beter gaan kijken.
    Mijn vriend is erg intelligent en heeft drie universitaire studies met succes afgerond, maar heeft op werkgebied geen enkele ambitie. Nooit gehad ook, ook niet toen hij jonger was. Ik ben zelf behoorlijk ambitieus en hij begrijpt niet wat ik bedoel met ambitie of dingen van/in het leven willen. Dat heeft vast te maken met een weinig gedefinieerd zelf, zoals je in een andere blog uitlegde, ook zo herkenbaar. Je verhalen hebben mij echt wat lucht gegeven. Maar ook een gevoel van verlies. Verlies van verwachtingen die niet ingelost zullen worden. Dankjewel, en ik ga toch overwegen voor mijzelf wat begeleiding te vragen.
    Ik heb het met name moeilijk met zijn houding ten opzichte van de kleinkinderen die nu geboren worden. Toen mijn zoon hem voor het raam zijn pasgeboren dochtertje liet zien, bleef mijn vriend de kilometerstand noteren en keek hij niet op of om. Dat moet dan af.

    1. Juliëtte,
      Mooi dat er dingen op hun plaats beginnen te vallen!
      Dat met de kleinkinderen, dat zou ook te maken hebben met “in het nu” leven. Ik heb het idee dat het nu de natuurlijke tijd is, bij autisme. Dan kun je ook alleen in het nu echt contact hebben. Ik kan me voorstellen dat door het raam bekijken daar niet bij past: dat werkt alleen als je je daarbij van alles voorstelt over de toekomst.
      En je bent natuurlijk altijd welkom.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.